van weemoed & verlangen
Van 2006 tot 2016 werkte Bart Drost als creatief therapeut bij het Vincent Van Gogh Instituut in Venray, aan de kliniek voor neuropsychiatrie. Met als taak: patiënten in beweging brengen en zodoende materiaal verzamelen dat zou kunnen bijdragen aan een gedegen observatie en tenslotte in teamverband komen tot een juiste diagnosestelling. In zijn atelier in Nijmegen schilderde hij de portrettengalerij Bob, Bep en Bas.
Van 2006 tot 2014 schildert Bart Drost portretten van patiënten die hij als beeldend therapeut aan het Vincent van Gogh Instituut te Venray mocht begeleiden. De patiënt heeft dan de therapie al enige tijd achter zich gelaten. Er zal geen ontmoeting meer tussen model en kunstenaar zijn. Het wordt een reconstructie achteraf: Hoe gaat dat schilderen in zijn werk? Vanuit de herinnering aan de patiënt, opgedaan tijdens de therapiesessies zet Drost in Oost-Indische inkt het portret op bitumenpapier van 100x100 cm. Het portret wordt vervolgens opgebouwd in zwart en wit. Het portret wordt vergezeld van elementen van werkstukken die de patiënt tijdens de sessies heeft gemaakt. Het schilderen van de portretten heeft de vorm van een project aangenomen: inmiddels zijn er meer dan 140 portretten gerealiseerd.
'Bop, Bep, Bas en de anderen'
Een portrettenkabinet van Bart Drost
Het Vincent Van Gogh Instituut in Venray heeft samen met Museum Dr.Guislain in Gent een boekje uitgegeven met portretten die beeldend kunstenaar/therapeut Bart Drost maakte van cliënten die opgenomen waren in de Kliniek voor Neuropsychiatrie. De portretten worden 'reconstructies van ontmoetingen met patiënten' genoemd. Ze lijken ondanks al hun gruwelijkheid bij elkaar te horen. En ze lijken gek: als je niet beter wist zou je denken dat ze door een patiënt getekend waren. Een patiënt met echt talent, dat wel, en die zijn zeldzaam. De portretten zijn allemaal anders, allemaal zwartgrijs maar met kleurige attributen die ze spannend maken. Bijna niemand kijkt vrolijk. Men staart voor zich uit of de blik is naar binnen gericht. Men zet grote ogen op van angst. Daarom was het voor Bart telkens een opgave ons creatief te krijgen. Ik herinner me van de bezoeken aan de Creatieve Therapie: Bart die je altijd blijmoedig een hand gaf,de kasten met materialen, de laden met grote vellen dun papier waarop ik vaak niet meer wist te tekenen dan een mannetje die een berg beklom, en de ronde tafel waar de meesten aan zaten. Lies* die met precisie figuurtjes beschilderde, Henk die trouw mandala's inkleurde, Anja die een beetjeaquarelleren kon en voortdurend Barts hulp inriep, en Bart die voortdurend met ideeën en materialen kwam als iemand dreigde te verzanden en het hoofd weer liet zakken of ging ijsberen door het atelier of begon te huilen.
Er is iets mis met deze portretten. Ik heb bijna vijf maanden in de Kliniek voor Neuropsychiatrie doorgebracht en ik herken niemand. En ik heb er ook niet één gek ontmoet en ook nooit iets geks gehoord. Er waren depressieve vrouwen, zoals die vrouw met dat dode vogeltje op haar hoofd. (Er is een populair boekje over depressies met de titel 'Ik zie elk dood vogeltje', maar het kan dus nog erger.) De borsten bij de vrouwen van Bart hangen een beetje, maar bij eentje worden ze de appeltjes van oranje en straalt de knappe vrouw. En dan is er de negerin die met de mond schildert: de penselen waar de kleuren afspatten worden bijna vermalen. Ik heb haar helaas nooit ontmoet. Je zoekt gelijkenissen en die vind ik niet. Die heeft alleen Bart gezien. Toch zeggen ze meer over de patiënten dan de woordenrijke diagnoses die ze mee naar huis krijgen en die gevoegd worden in de dossiers die ze meeslepen. Natuurlijk zijn ze bang, verdrietig, wanhopig of 'gewoon op'. Of horen ze soms stemmen.
Ik ben al meer dan een jaar weg uit Venray en wil er niet teveel aan denken, maar dit bijzondere boekje bewaar ik - na alles wat ik verscheurd heb - als goede herinnering. En, ze zeggen, dat ik er zelf ook in sta: dat mannetje met dat brilletje en die scheiding die doods voor zich uitkijkt, tot het uiterste gespannen. Op pagina 16. Misschien ben ik dat wel. Ik kan nu weer een beetje lachen. Het was toch een goede tijd bij Bart, als je maar niet zo ziek was geweest.
E.S.
* De namen zijn gefingeerd.
Bij deze tentoonstelling verscheen het boekje 'bob, bep, bas en de anderen'
unter uns
Der niederländische Künstler Bart Drost hat seit 1983 ein vielseitiges und
oft überraschendes Werk geschaffen. Überraschend für den Betrachter ist Drosts
Kunst dann, wenn
er sich gerade in eine thematische Richtung, einen Stil oder eines der vielen von ihm benutzten Medien hineingesehen und eingewahnt hat. Aber so lebendig und unvorhersehbar wie ein Spiel, sind auch die Wendungen, die Bart Drost auf seinem Spielfeld, der Kunst, vollführt. Zeichnungen, die Basis allen Schaffens, stehen neben grossformatigen - an die art brut gemahnenden - Malereien. Keramische Bodenfliesen wechseln mit zarten, amorphen Porzellanreliefs ab. Abstrakte, mit Tragegriffen versehene interaktive Wandreliefs leiten über zu grossen Rauminstallationen und Environments.
Doch ebenso: fragilste Keramik-Figuretten, kleine Seelchen, ephemeren Geisterwesen gleich, vom Forscher in unbekannten Sphären aufgespÜrt und gesammelt. In Kästen konserviert blicken sie von den Wänden auf uns herab - hier, im Maxhaus vom Künstler bewusst in Dialog zur benachbarten Kirche gebracht. Und all das mit diesem immer wahrnehmbaren, aber nie aufgesetzten, leichten, spielerischen Gestus, der sich gerade an ernsten, schweren Themen bewährt.
Bart Drost kann nicht anders. Er ist dieser 'homo ludens', wie ihn sein
Landsmann, der Kunsthistoriker Johan Huizinga als den Archetypen des Künstlers behauptet
hat. Hat alle Kunst und Kultur seinen Ursprung im Spiel, so entspringt Drosts
Kunst wiederum der Beschäftigung mit diesem mythischen Hort und Reservoir des Spiels,
der eigenen Kindheit und damit der eigenen Person.
Das vielen Künstlern - nicht selten aus
eigentherapeutischem Grunde -
gemeinsame Kreisen um sich selbst und ihre individuelle Geschichte
weitet Bart
Drost seit 2006 nunmehr aus in die Lebenskreise anderer Menschen. Diese
Welt
der Anderen ist eine Welt der seelisch Kranken und Verletzten. Sein
Porträt-Projekt 'unter uns' entfaltet auf drei Gängen des Maxhaus-Kreuzgangs eine
Porträtgalerie von Menschen, die ihm während seiner Arbeit als
Kunsttherapeut begegneten.
Welche Spuren haben diese Menschen im Gedächtnis des Künstlers
hinterlassen? Als
nachträgliche visuelle Rekonstruktionen im Atelier entstanden, geben
seine
Bilder das wieder, was er aus dieser Zeit an Eindrücken und
Verständnissen gewann. Drost wurde zum empathischen Chronist der
Zustände und
Befindlichkeiten der Patienten. Aber es ist nicht unbedingt das 'Kranke', das 'Patient
sein', was Bart Drost sichtbar macht, sondern er zeigt - manchmal brutal
in
seiner
Direktheit und Naivität - immer aber einfühlsam und mit bewundernswerter Fähigkeit zur Identifikation, dass er Menschen begegnete, wie du und ich. Wir sind 'unter uns'.
C. Pöggeler
De vraag komt op wat nu iemands identiteit bepaalt: de afwijking,
de ziekte, de diagnose? Of is het de wijze waarop je/men hiermee om
gaat?
Gedurende de duur van het project 'labeling identity' waren
alle portretten aanwezig. Vierenzestig hingen aan de wanden, de overige
pakweg honderdentwintig portretten bleven in de opbergkist. Voor deze
gelegenheid werd deze zonder deksel op schragen tentoongesteld in een
kleine kamer.
Op de achtergrond klonk een stem die monotoon een reeks min of meer bekende psychiatrische stoornissen opsomt.
Bij wijze van na-catalogus van deze tentoonstelling verscheen het boekje 'labeling identity'
10 jaar werkte beeldend kunstenaar Bart Drost als creatief therapeut bij het Vincent van Gogh Instituut in Venray. Hij was hoofdzakelijk verbonden aan de Kliniek voor Neuropsychiatrie. Zijn taak bestond - naast het activeren en motiveren van patiënten - er uit om met de al doende verkregen observaties een substantiële bijdrage te leveren aan het multidisciplinaire team van de afdeling om gezamelijk te komen tot een adequate diagnosestelling en een daarop toegespitste behandeling.
In 2008 en 2009 schreef Bart Drost maandelijks columns voor 'Mentaal', het toenmalige instituutsblad.
Na tien jaar bij het Instituut in dienst als beeldend therapeut nam per 1 februari 2014 ontslag: je kunt beter weggaan voordat de moeheid toeslaat. Het was genoeg geweest, tijd voor nieuwe avonturen.
Ter afscheid heeft hij in het boekje 'Tabé Venray!' alle Mentaal-columns gebundeld en er enkele stukjes aan toegevoegd, speciaal voor deze gelegenheid geschreven.
Voor pr materiaal bij de presentatie van de Kliniek voor Neuropsychiatrie in de manifestatie Mindmap stelde Drost enkele van de portretten uit de serie 'Bob,Bep,Bas en de anderen' ter beschikking.
Dit boekje verscheen ter gelegenheid van de tentoonstelling 'Bob, Bep, Bas en de anderen'
in Museum Guislain te Gent (België). Het bevat naast een aantal
schilderijen ook inleidingen over de kunstenaar en de psychiatrie,
alsmede de tekst van een performance die Bart Drost in 2007 vertoonde in
Nijmegen.
uitgegeven in 2007
genaaid en gebonden, offset full color
oplage 500
Euro 15,00
In 2008 en 2009 schreef Bart Drost - beeldend kunstenaar en als creatief therapeut
verbonden aan de Kliniek voor Neuropsychiatrie van het Vincent van Gogh
Instituut te Venray - columns voor de 'Mentaal', het instituutsblad van
het VvGI.
Omdat hij graag boekjes maakt en ter gelegenheid van zijn
afscheid in augustus 2014 heeft Drost deze columns gebundeld en
aangevuld met enkele nieuwe teksten.
*****
April 2008
Het nut van kortstondig meedenken.
Kortgeleden
kreeg ik per e-mail de uitnodiging deel te nemen aan een zogenoemde
uitwisselingsronde, bedoeld om te inventariseren welke ideeën er zoal op
de GGZ-NML leven inzake medezeggenschap. Het instituut had er zelfs een
bureau voor ingeschakeld. En: er was een prijs te winnen (?!).
Waarom
van alle non-verbale therapeuten juist ik deze uitnodiging heb
ontvangen, is mij tot op heden een raadsel. Ik heb geen notie van
medezeggenschapsraden of ondernemingsraden. Ik ken de ins en outs niet
van het werken in een dienstverband. Per slot van rekening is dit het
eerste vaste arbeidscontract in mijn leven. Mijn bemoeienis met het
instituut reikt op dit moment niet verder dan de afdeling waarvoor en de
discipline waarbinnen ik werkzaam ben. Daar heb ik mijn handen aan vol.
Maar mijn nieuwsgierigheid won en ik besloot mee te doen.
De
bijeenkomst duurde strikt twee uren, waarin ieder zijn zegje deed.
Naarmate de tijd verstreek bekroop mij het gevoel dat we aan iets
wezenlijks voorbijgingen. Maar binnen het tijdsbestek van deze twee uren
kreeg ik mijn gedachten niet spits. In de trein op weg naar huis wist
ik wat mijn inbreng had moeten zijn:
een zorginstelling vervreemdt
van zichzelf en zijn werknemers wanneer zij een terminologie bezigt die
is ontleend aan het bedrijfsleven.
Ter illustratie: zo nu en dan
krijg ik mailtjes van ik weet niet precies wie. Mij wordt dan op het
hart gedrukt de productiecijfers voor een bepaalde datum in te leveren.
Hoezo productiecijfers? Ik kan het werken met patiënten toch niet
vertalen in termen van productie? Waar slaat dat op? Ik lever geen
product. Wat denken ze wel! Kijk, daar zit 'm volgens mij nu net de
clou: deze fabrieksmatige bedrijfsterm brengt een verzakelijking met
zich mee, waarin ik mij niet thuis voel.
Wellicht is het moment
aangebroken om in alle geledingen van deze zorginstelling passende, op
het lijf van "de zorg" toegesneden termen te gaan gebruiken, opdat de
verzakelijking die in de beleidsvoering zichtbaar wordt de werkvloer
niet verder bevuilt. Productiecijfer wordt zorgcijfer. Ondernemingsraad
wordt zorgraad. Immers, we dragen niet alleen zorg voor de patiënt,
maar toch zeker ook voor elkaar!
*****
Juli 2008
C'est le ton qui fait la musique.
Heeft
u dat ook wel eens? Dat u iets meemaakt waarover u zich vreselijk
opwindt? Dat u iets overkomt waarover u verschrikkelijk boos bent? Of
verontwaardigd? En dat u denkt 'wat heb ik nou aan mijn fiets hangen?'
of ? erger ? 'zijn ze nou helemaal gek geworden?'
Gebeurt het u
ook wel eens dat u zich onheus bejegend voelt, dat u het gevoel heeft
belazerd te worden? Of dat u op zijn zachtst gezegd 'met een kluitje in
het riet wordt gestuurd?'
Hebt u ook wel eens gehad, dat u
zichzelf ontzettend druk maakte over het gedrag van iemand, over de
beslissingen die iemand nam in zaken die uzelf betreffen en dat u dan
een fikse kwaadheid ervoer, woede zelfs?
En dat wanneer u dan die
kwaadheid jegens die persoon uitspreekt, kenbaar maakt, dat dan uw
kwaadheid wordt overschreeuwd door de kwaadheid van juist de persoon
wiens optreden u zo kwaad maakt?
Wat doet u dan? Spontaan
ontploffen? Wikken en wegen? Uzelf verschuilen in de verste hoek?
Lijdzaam toezien? Troepen om u heen verzamelen? De grote klok luiden? De
kop in 't zand steken? De oorlog verklaren of de lieve vrede bewaren?
Enkele
weken geleden werd mij van hogerhand medegedeeld dat mij van de ene op
de andere dag mijn therapielokaal werd afgenomen. Een dienstbevel,
anders kan ik het niet noemen. Geen overleg. En niemand die mij helder
inzicht kon verschaffen in het hoe en waarom van deze beslissing. Het
had iets te maken met herschikking, ruimte die opgeëist werd, weet ik
veel. Mijn broek zakte me welhaast op mijn schoenen.
De
patiënten die bij mij therapie volgen heb ik natuurlijk mee moeten delen
dat 'ons' therapielokaal wellicht gaat verdwijnen. "Hoe kun jij je jouw
lokaal zomaar laten afpakken, Bart?", vroeg een van hen. Ik stond met
de mond vol tanden. Met moeite heb ik hen ervan kunnen weerhouden in
optocht met spandoek en al over het terrein te gaan lopen. Actie! Blijf
maar rustig.
Wie zijn werk goed wil doen, moet met alle geledingen in gesprek blijven. En dan de juiste toon aanslaan.
*****
September 2008
Ik krab wat op mijn hoofd en loop het lokaal uit.
Ik krab wat op mijn hoofd...
Een schijnbaar niemendalletje. Maar wat betekent het? Dat ik op moet letten!
'Het
moment' is van belang in mijn werk. Ik probeer telkens opnieuw te
ontdekken welke interventie het meest geschikt is voor de patiënt. Het
komt nauw, hoe dichtbij je bij iemand kunt komen, mag komen, hoelang je
bij iemand kunt zijn, mag zijn. Wat het best werkt, het meest bijdraagt
tot bewust beeldend werken is afhankelijk van de persoon, van het
tijdsmoment, van het werkstuk waarmee de patiënt bezig is. De juiste
snaar raken, het goede moment vinden om de vinger op de gevoelige plek
te leggen.
...en loop het lokaal uit.
Het 'zich bewegen'
is essentieel in mijn therapie: het is van belang dat de patiënt in
beweging komt én dat ikzelf als therapeut in beweging ben. Letterlijk
soms: lopen van de een naar de ander; aandacht hier, aandacht daar.
Wanneer ik de ene patiënt aanspreek, kan ik tussendoor naar de ander
overhoppen, en weer terug. Even weg. Samen met de patiënt zoek ik naar
de beweging die bij hem past: langzaam of snel, naar boven of naar
beneden, krachtig of zwak; naar de vorm die bij hem past: groot of
klein, vol of leeg, zwaar of licht; naar de kleur, het materiaal waarin
hij deze beweging het best kan meemaken en beleven.
Krabben op mijn hoofd als teken van alertheid; even het lokaal uit om met frisse blik terug te keren.
*****
April 2009
*****
Tabé Venray
uitgegeven 2014
digiprint, 50 pagina's met zwart/wit afbeeldingen
.jpg)
.jpg)
